ΔΗΜΩΔΗΣ ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ
Από πότε και για ποιους λόγους άρχισαν να χρησιμοποιούνται συστηματικά στον γραπτό λόγο γλωσσικές ποικιλίες κοντά στις καθομιλούμενες στη θέση των λεγόμενων «ιερών» γλωσσών (αρχαία ελληνική, λατινική, βιβλική εβραϊκή); Τόσο στον ευρωπαϊκό όσο και στον ελληνόφωνο χώρο, δείγματα χρήσης «κοινής» γλώσσας στην ποίηση και σε διοικητικά έγγραφα υπάρχουν ήδη από τη μεσαιωνική περίοδο. Ωστόσο, η συγγραφή πεζών κειμένων σε δημώδη γλώσσα πυκνώνει στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα, στο πλαίσιο του φαινομένου που έχει χαρακτηριστεί ως «πρώτη οικογλωσσική επανάσταση» στην Ευρώπη. Πράγματι, και στον ελληνόφωνο χώρο την ίδια περίοδο, ο αριθμός και το ειδολογικό εύρος των πεζών κειμένων σε δημώδη, που κυκλοφορούν έντυπα ή χειρόγραφα, είναι χωρίς προηγούμενο.
Ο τόμος επιχειρεί να χαρτογραφήσει για πρώτη φορά το φαινόμενο, συγκεντρώνοντας και παρουσιάζοντας σε 11 θεματικές κατηγορίες 250 αποσπάσματα πεζών κειμένων, δημοσιευμένων και αδημοσίευτων, που αποτυπώνουν χρήσεις της δημώδους ελληνικής κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα. Συγχρόνως επιδιώκει να αναδείξει το ιστορικοπολιτισμικό υπόβαθρο, τις συγγραφικές προθέσεις, την πρωτότυπη και μεταφρασμένη παραγωγή έργων θεολογικής και θύραθεν πεζογραφίας για ένα συνεχώς αυξανόμενο ελληνόγλωσσο κοινό αναγνωστών/ακροατών, καθώς και τους γλωσσικούς πειραματισμούς για τη διαμόρφωση ενός λειτουργικού γραπτού οργάνου σε συνάφεια με τις καθομιλούμενες ποικιλίες. Το συνολικό εγχείρημα φιλοδοξεί να συμβάλει στην καλύτερη διερεύνηση μιας σχετικά άγνωστης εποχής, που όμως έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της δημώδους γλώσσας και γραμματείας.
(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΔΗΜΩΔΗΣ ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ
Συντομογραφίες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.- Καθομιλούμενες γλώσσες και γραμματισμός έως την Αναγέννηση
1.1.- Οι «ιερές» γλώσσες ως γλώσσες γραμματισμού
1.2.- Πρώτες χρήσεις των καθομιλουμένων γλωσσών στον γραπτό λόγο
1.2.1.- Λογοτεχνικές χρήσεις
1.2.2.- Μη λογοτεχνικές χρήσεις
1.3.- Προφορική και γραπτή ελληνική στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
1.3.1.- Λογοτεχνικές χρήσεις
1.3.2.- Μη λογοτεχνικές χρήσεις
2.- Οι καθομιλούμενες γλώσσες στο προσκήνιο στη στροφή του 16ου αιώνα
2.1.- Εθνικές μοναρχίες και «κοινή» – «απλή» γλώσσα
2.2.- Το κίνημα του ουμανισμού
2.3.- Θρησκευτική μεταρρύθμιση και η μάχη των δογμάτων (1517-1580)
2.4.- Η τυπογραφία
3.- Η (προ)τυποποίηση των καθομιλουμένων γλωσσών
4.- Η πνευματική ζωή στον ελληνόφωνο χώρο κατά τον 16ο αιώνα
4.1.- Η παιδεία στις (οθωμανοκρατούμενες και βενετοκρατούμενες) ελληνικές κοινωνίες
4.1.1.- Οθωμανοκρατούμενες περιοχές
4.1.2.- Βενετοκρατούμενες περιοχές
4.2.- Βιβλιοθήκες
4.3.- Συγγραφείς δημωδών κειμένων
5.- Κατηγοριοποίηση των πεζών κειμένων. Αφηγηματική και μη αφηγηματική πεζογραφία
6.- Τα κείμενα ως πηγές για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Γλωσσολογικά χαρακτηριστικά της πρώιμης νέας ελληνικής
7.- Σχετικά με τη δομή του βιβλίου
ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
ΔΗΜΩΔΗΣ ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ
Α. Πρόλογοι και αφιερώσεις
1.- Πρόλογος «Φιορ δε Βερτού»
2.- Πρόλογος Παλαιάς τε και Νέας Διαθήκης
3.- Αφιέρωση Παιδαγωγού
4.- Πρόλογος Θείας Λειτουργίας
5.- Πρόλογος από τους Βίους αγίων
6.- Πρόλογος Κλίμακος του Παραδείσου
7.- Αφιέρωση «Συναγωγής εν πεζή φράσει περί της αμωμήτου πίστεως…»
8.- Πρόλογος Πορτολάνου της Μεσογείου
9.- Επιλεγόμενα της «Γραμματική εισαγωγή»
10.- Αφιέρωση «Φυσιολογίας νέας»
11.- «Προοίμιον εις έπαινον της Ιστορίας»
12.- Πρόλογος «Κλίνης Σολομώντος»
13.- Πρόλογος «Περί εξομολογήσεως»
Β. Θεολογικά
14.- «Πως εγεννήθη ο Αβραάμ»
15.- «Γένεσις»
16.- «Ψαλμός ρκη’»
17.- «Ψαλμοί α’, β’»
18.- «Θρήνοι Ιερεμίου»
19.- «Περί του Δείπνου του Μυστικού»
20.- Πράξεις των Αποστόλων
21.- Κυριακή Προσευχή
22.- Απόκρυφες διηγήσεις
23.- Προφητείες
24.- «Εις την Δεκάλογον Μωυσέως»
25.- Ερμηνευτικά σχόλια σε Ψαλμούς του Εσπερινού
26.- «Εις την Εξαήμερον»
27.- Μακαρισμοί
28.- Παραβολή του Σπορέως
29.- «Αποκάλυψις»
30.- «Τι δηλοί τα ιερά και η ιερουργία»
31.- Θεία Λειτουργία
32.- Άνθος της χριστιανικής διδασκαλίας
33.- Φραγκοχιώτικη κατήχηση
34.- Διδασκαλία κριστιανική σύντομος
35.- Διδασκαλία χριστιανική
36.- «Συναγωγή εν πεζή φράσει περί της αμωμήτου πίστεως»
37.- «Εις τα δώδεκα άρθρα της Πίστεως»
38.- Αλληλογταφία με λουθηριανούς θεολόγους
Γ. Διδακτικά
39.- «Περί φόνου»
40.- «Διδαχή εις την δευτέραν Κυριακήν της Αγίας Τεσσαρακοστής»
41.- Λόγοι
42.- Ομιλία στην Κυριακή των Βαΐων
43.- Ομιλίες
44.- Ομιλία στην πρώτη Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής
45.- Σχεδιάσματα ομιλιών
46.- «Λόγος εις την Σταύρωσιν»
47.- «Εις την εορτήν του Ευαγγελισμού»
48.- Ομιλία στο πρώτο εωθινό ευαγγέλιο
49.- «Κατήχησις»
50.- Κλίμαξ του Παραδείσου
51.- «Λόγοι παραινετικοί και ψυχωφελείς»
52.- «Παραίνεσις προς τους θέλοντες σωθήναι μοναχούς»
53.- «Διάλογος»
54.- «Διδαχή απλουστάτη και σύντομος»
55.- «Λόγος… προς μοναχούς αρχαρίους»
56.- «Παραίνεσις και διαχή»
57.- Διδασκαλία Νήφωνος
58.- «Λόγος περί των εν πίστει κεκοιμημένων»
59.- Κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς
60.- «Περί τύχης»
61.- «Κεφάλαια παραινετικά»
62.- «Περί βουλκολάκων»
Δ. Αφηγηματικά
63.- Βίοι αγίων
64.- Μαρτύριο αγίας Αικατερίνης
65.- Μαρτύριο αγίου Δημητρίου
66.- Άγιος Νικόλαος στρατιώτης
67.- Βίος αγίου Σάββα
68.- Βίος Φιλαρέτου
69.- Μαρτύριο αγίου Παντελεήμονος
- έως 73.- Άνθος των Χαρίτων / «Φιορ δε Βερτού»
74.- «Περί μνησικακίας και ανεξομολογήσεως»
75.- «Διήγησις και οπτασία»
76.- «Ιστορία»
77.- «Κλίνη Σολομώντος»
78.- Ο όστος, η απιδέα και ο διάβολος
79.- Δύο μύθοι από το «Στεφανίτης και Ιχνηλάτης»
80.- «Βίος Αισώπου»
81.- «Διήγησις περί του Αλεξάνδρου και των μεγάλων πολέμων»
82.- 83.- «Βαρλαάμ και Ιωασάφ»
84.- «Σιντίπας»
85.- «Διήγησις μυθική κατά Στεφανίτου και Ιχνηλάτου»
Ε. Φιλολογικά
86.- Αισώπου Μύθοι
87.- Παιδαγωγός
88.- «Προς Δημόνικον» και «Προς Νικοκλέα»
89.- Στίχοι από τη ραψωδία Α της Ιλιάδας
90.- Αρχαία ρητά
91.- «Εις τον δούκαν της Βιρτεμπεργίας
92.- Ποντιακοί διάλογοι
93.- «Θεματοεπιστολαί»
94.- Θεματογραφία
95.- «Γραμματική εισαγωγή»
96.- Corona pretiosa
97.- Vocabulario nuovo
ΣΤ. Ιστοριογραφικά – Χρονογραφικά
98.- «Εξήγησις της γλυκίας χώρας Κύπρου»
99.- «Διήγησις κρονίκας Κύπρου»
100.- «Πατριαρχική Κωνσταντινουπόλεως Ιστορία»
[…]Ζ. Ταξιδιωτικά
Η. Επιστημονικά
Θ. Νομικά
Ι. Έγγραφα
ΙΑ. Επιστολές
ΕΡΓΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΕΓΓΡΑΦΩΝ, ΠΑΛΑΙΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΠΙΒΛΕΨΗ: ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ