ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

Στη χώρα μας, έχουμε κάθε λόγο να οραματιζόμαστε μία Θρησκειοπαιδαγωγική του Δημόσιου Χώρου, που θα προάγει της ιδέα ενός «πολιτικού» Μαθήματος των Θρησκευτικών. Τοποθετούμε τον επιθετικό προσδιορισμό «πολιτικός» μέσα σε εισαγωγικά, για να καταστήσουμε εμφανές ότι το μάθημα αυτό δεν παραπέμπει στην πολιτική διακυβέρνηση ή την πολιτική εξουσία, αλλά στο πολιτικώς υπάρχειν, δηλ. στην «πόλη» ως σύνολο και ως ολότητα δράσεων του ανθρώπου. Το μάθημα αυτό μπορεί να εξετάζει και να διερευνά σε επίπεδο διδακτικής πράξης το πολιτικώς υπάρχειν της Εκκλησίας εν διαλόγω με την οικουμένη. Ευνόητο ότι, εν προκειμένω, η αναφορά στην Ορθόδοξη Θεολογία θα πρέπει να αποτελεί σημείο εκκίνησης της διδασκαλίας. Και τούτο διότι η Ορθόδοξη παράδοση και ζωή συνέβαλε ως μία σημαντική συνιστώσα στη διαμόρφωση του σύγχρονου κοινωνικού και πολιτισμικού τοπίου.

Ένα «πολιτικό» Μάθημα των Θρησκευτικών θα πρέπει να οικοδομείται πάνω στην αλήθεια του προσώπου. Επί τη βάσει αυτής της «πολιτικής» αλήθειας, τίθεται ως παιδαγωγικός του στόχος η κατανόηση και ο αναστοχασμός αναφορικά με έναν τρόπο του να υπάρχει κανείς μέσα στον κόσμο διαλεγόμενος με την ετερότητα. Σ’ αυτό το παράδειγμα βιοτής μέσα στην «πόλη» η αναφορά στον Θεό και η αναγνώριση της ιερότητας της ζωής, δεν λειτουργεί μόνο ως θεραπαινίδα των κοινωνικών αξιών, αλλά, πολύ περισσότερο, ως παράμετρος κομβικής σημασίας. Και τούτο οφείλεται στον εξής λόγο: Η σχέση με τον Θεό, και γενικότερα αυτή καθ’ εαυτήν η θρησκευτική ζωή προσεγγίζεται ως γενεσιουργός αιτία και ως ζείδωρος δύναμη που μεταμορφώνει τον άνθρωπο σε ώριμη «πολιτική» οντότητα.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Προλογικό σημείωμα του συγγραφέα

Πρόλογος, Κωνσταντίνου Ζ. Δεληκωνσταντή (Ομότιμου Καθηγητή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών)

Εισαγωγή

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’

Το έργο της αγωγής ως διακριτός τομέας της πράξης του ανθρώπου

• Η πράξη ως φανέρωση της ανθρώπινης υπόστασης
• Οι διαφοροποιημένοι τομείς της ανθρώπινης πράξης
• Η αλληλοσυσχέτιση μεταξύ των επιμέρους τομέων της ανθρώπινης πράξης
• Η έρευνα για το έργο της αγωγής ως πραξεολογία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’

Οι συστατικές αρχές του έργου της αγωγής

2.1. Η δεκτικότητα μόρφωσης και προοπτική παιδείας (Bildsamkeit): η πρώτη συστατική αρχή του έργου της αγωγής

2.1.1. Διερευνώντας την ετυμολογία της Bildsamkeit. Προσπάθειες απόδοσης του όρου στα ελληνικά

2.1.2. Η Bildsamkeit ως μη-προσδιορισμένη δεκτικότητα μόρφωσης και προοπτικής παιδείας

2.1.3. Η έννοια του αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου

2.1.4. Η δεκτικότητα μόρφωσης και προοπτικής παιδείας ως γεγονός σχέσης

2.1.5 Συμπερασματικές διατυπώσεις

2.2. Το κάλεσμα για αυτενέργεια (Aufforderung zur Selbsttätigkeit): η δεύτερη συστατική αρχή του έργου της αγωγής

2.2.1. Η τρίσημη αναφορά της παιδαγωγικής διαδικασίας

2.2.2. Προσεγγίζοντας την έννοια της μόρφωσης/παιδείας (Bildung)

2.2.3. Προσεγγίζοντας την έννοια της αγωγής (Erziehung)

2.2.4. Η αμοιβαία σχέση αγωγής και μόρφωσης/παιδείας

2.2.5. Το κάλεσμα για αυτενέργεια: προσπάθεια απόδοσης του όρου στα ελληνικά

2.2.6. Το έργο της αγωγής ως κάλεσμα για αυτενέργεια

2.2.7. Παιδαγωγικές επιδράσεις και αυτονομία του ατόμου: μία παράδοξη σχέση;

2.2.8. Περιγράφοντας την πορεία από τις παιδαγωγικές επιδράσεις στην αυτενεργό δράση του ατόμου με βάση τις τρεις αιτιώδεις σχέσεις (Kausalitäten) της παιδαγωγικής διαδικασίας

2.2.9. Η αρνητική αγωγή (éducation négative) ως κάλεσμα για αυτενέργεια

2.2.10. Το κάλεσμα για αυτενέργεια ως αγωγή της αυτοδιάψευσης

2.2.11. Συμπερασματικές διατυπώσεις

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’

Ο παιδαγωγικός μετασχηματισμός: το κατεξοχήν έργο του σχολείου στις κοινωνίες του μοντέρνου κόσμου

3.1. Η διαδικασία μετάδοσης πολιτισμικών αγαθών (Tradierung) ως βασικό μέλημα του έργου της αγωγής

3.2. Ο πρώτος τύπος μετάδοσης πολιτισμικών αγαθών: Η παιδαγωγική διαδικασία ως μίμηση και αναπαραγωγή

3.3. Ο δεύτερος τύπος μετάδοσης πολιτισμικών αγαθών: Η γένεση του σχολείου και το έργο της αγωγής ως μετασχηματίζουσα διαδικασία

3.4. Το σχολικό μάθημα ως «εικονικό» μαθησιακό περιβάλλον

3.5. Το σχολικό μάθημα ως δυνατότητα διεύρυνσης της εμπειρίας και της κοινωνικής συναναστροφής μέσω του αναστοχασμού και της «εξ αποστάσεως» παρατήρησης. Αναφορά στην αριστοτελική διάκριση μεταξύ εμπειρίας και τέχνης/επιστήμης.

3.6. Ο τρόπος «λειτουργίας» του παιδαγωγικού μετασχηματισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος: η Τρίτη βασική αρχή του έργου της αγωγής

3.7. Προσεγγίζοντας τη διαδικασία του παιδαγωγικού μετασχηματισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με βάση τον πλατωνικό μύθο του σπηλαίου

3.7.1. Ο παιδαγωγικός μετασχηματισμός ως διαδικασία μετάβασης από την γνώση στην άγνοια και κατόπιν στη διεύρυνση του γνωσιακού ορίζοντα

3.7.2. Ο παιδαγωγικός μετασχηματισμός ως διαδικασία μεθοδευμένης πρόκλησης αρνητικών εμπειριών

3.7.3. Η προσωπική ευθύνη του παιδαγωγούμενου ως κατεξοχήν παράγοντα κατάκτησης της γνώσης

3.8. Ο παιδαγωγικος μετασχηματισμός «συναντά» το κάλεσμα για αυτενέργεια του ατόμου: το έργο της αγωγής ως μη-προσδιοριστική παιδαγωγική δράση (non-affirmative Pädagogische Praxis)

3.9. Η διαδικασία της μάθησης και η γνώση εντός του σχολικού περιβάλλοντος ως εφαλτήριο καλλιέργειας της παιδείας

3.10. Συμπερασματικές διατυπώσεις

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’

Η πολιτική διάσταση της σχολικής παιδείας: προς μια παιδαγωγική του δημόσιου χώρου

4.1. Η μη-ιεραρχική τάξη του συνόλου της ανθρώπινης πράξης (nicht-hierarchische Ordnung der menschlichen Gesamtpraxis): Η τέταρτη βασική αρχή (ή έννοια) της παιδαγωγικής πράξης

4.2. Η μη-ιεραρχική σχέση του συνόλου της ανθρώπινης δράσης σε επίπεδο παιδαγωγικών θεσμών

4.3. Η μη-ιεραρχική σχέση του συνόλου της ανθρώπινης δράσης σε επίπεδο θεωρίας της παιδείας

4.4. Η μη-ιεραρχική σχέση του συνόλου της ανθρώπινης πράξης και το έργο της σχολικής παιδείας: Η παιδαγωγούσα διδασκαλία (erziehender Unterricht)

4.5. Η σχολική παιδεία εντός του δημόσιου χώρου

4.6. Η σχολική παιδεία και το μέλλον του δημόσιου χώρου στις δημοκρατικές κοινωνίες του μοντέρνου κόσμου

4.7. Συμπερασματικές διατυπώσεις

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε’

Παιδαγωγική Θεωρία και Θρησκευτική Εκπαίδευση: Προοπτικές Συνάντησης και Διαλόγου

5.1. Μάθημα των Θρησκευτικών και ενοριακή Κατήχηση: Σχέση αντιπαράθεσης, σχέση αλληλοσυμπλήρωσης ή παράλληλοι βίοι;

5.2. Η γερμανική παράδοση της Bildung και το ζήτημα της αυτονομίας του παιδαγωγούμενου: Πηγή έμπνευσης για το Μάθημα των Θρησκευτικών;

5.3. Από τον μύθο στον λόγο και… από τον λόγο στον μύθο: Η αλληλοεξάρτηση παιδείας και θρησκείας ως ζήτημα παιδαγωγικού ενδιαφέροντος. Συνεπαγωγές για το Μάθημα των Θρησκευτικών

5.3.1. Η εξάρτηση του ανθρώπου από τον κόσμο που τον περιβάλλει

5.3.2. Η εξάρτηση της αποκάλυψης του Θεού από τον άνθρωπο

5.4. Η σύγχρονη «πόλη»: Κατεξοχήν σημείο αναφοράς για τη Θρησκευτική Εκπαίδευση

5.4.1. Ο δημόσιος χώρος ως πεδίο ανάδυσης του ανθρώπινου προσώπου

5.4.2. Η δράση μέσα στον δημόσιο χώρο ως θεμελιώδες πεδίο για τη διαδικασία του αναστοχασμού στο Μάθημα των Θρησκευτικών

5.4.3. Ερευνητικά ερωτήματα για το μέλλον της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα (ή – μια «πολιτική» πρόταση για το Μάθημα των Θρησκευτικών)

 

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία
• Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία