ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Το βιβλίο αυτό προορίζεται πρωτίστως ως διδακτικό σύγγραμμα για τους φοιτητές και τις φοιτήτριες της Νομικής Σχολής ΔΠΘ, στα πλαίσια του μαθήματος «Δίκαιο Ανηλίκων».

Βασικό μας μέλημα αποτέλεσε να ασχοληθούμε με την εγκληματικότητα των ανηλίκων σε τρία επίπεδα: α) στην προσέγγισή της υπό το πρίσμα των εγκληματολογικών θεωριών, β) στην ανάλυση του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου στη χώρα μας, αναφορικά με τη μεταχείριση του ανήλικου δράστη και γ) στην παρουσίαση της αντιμετώπισής της από τους φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου.

Καθοριστικό ρόλο για την έκδοση αυτή αποτέλεσε η πρόσφατη θέσπιση του Ποινικού Κώδικα (Ν 4619/2019) και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Ν 4620/2019), αλλά και του Ν 4689/2020, οι οποίοι διαμόρφωσαν ένα νέο νομοθετικό status για τον ανήλικο δράστη στη χώρα μας.

Ελπίζουμε η προσπάθεια αυτή να συμβάλει στην ανάπτυξη ενός γόνιμου επιστημονικού διαλόγου για το αντικείμενο του «Δικαίου Ανηλίκων». (Από την εισαγωγή του βιβλίου)

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγικά

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η εγκληματικότητα των ανηλίκων και η αντιμετώπισή της

1. Οι προσεγγίσεις για την εγκληματικότητα των ανηλίκων: από το παρελθόν στο παρόν

Εισαγωγικά

Οι «κλασικές» και «θετικιστικές» θεωρίες για την ποινή

Οι οργανικές θεωρίες

Οι ψυχολογικές και ψυχαναλυτικές θεωρίες

Οι κοινωνιολογικές θεωρίες

Η Οικολογική Σχολή του Σικάγο

Η θεωρία της πολιτισμικής σύγκρουσης των κανόνων

Η θεωρία των διαφορικών συναναστροφών

Η θεωρία της ουδετεροποίησης

Η θεωρία της ανομίας

Οι θεωρίες για τις υποπολιτισμικές ομάδες

Οι μαρξιστικές προσεγγίσεις

Η κριτική εγκληματολογία

Η εγκληματικότητα και η αντιμετώπισή της στο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης

2. Πρότυπα απονομής δικαιοσύνης για ανήλικους

Το τιμωρητικό πρότυπο

Το αναμορφωτικό/προνοιακό πρότυπο

Το δικαϊικό πρότυπο

3. Η προστασία των ανηλίκων στο Σύνταγμα και τα Διεθνή Κείμενα

Στο ελληνικό Σύνταγμα

Σε διεθνή κείμενα συμβατικού χαρακτήρα

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα

Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού σε σχέση με την ανάμιξη παιδιών σε ένοπλη σύρραξη

Η Διεθνής Σύμβαση Εργασίας Νο.182

Διεθνή κείμενα συμβατικού χαρακτήρα με άξονα την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού σε σχέση με την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και παιδική πορνογραφία

H Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Η Οδηγία 2011/93/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και η Απόφαση-πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 22ας Δεκ. 2003 «για την καταπολέμηση της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας»

Η Οδηγία (ΕΕ) 2016/800 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11^ης Μαΐου 2016 σχετικά με τις δικονομικές εγγυήσεις για τα παιδιά που είναι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών

Σε διεθνή κείμενα μη συμβατικού χαρακτήρα

Οι «ελάχιστοι ή στοιχειώδεις κανόνες για την απονομή δικαιοσύνης σε ανηλίκους του ΟΗΕ»

Οι «κατευθυντήριες γραμμές για την πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων»

Οι «κανόνες για την προστασία των ανήλικων που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους»

Κείμενα του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ισχύουσα ποινική μεταχείριση των ανηλίκων στην Ελλάδα

4. Η ιδιαίτερη μεταχείριση των ανηλίκων δραστών στην ποινική δίκη

Σύντομη ιστορική αναδρομή

Ισχύον δίκαιο: οι προβλέψεις του νέου Ποινικού Κώδικα (Ν 4619/2019) για τους ανηλίκους – Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Οι βασικές αρχές για τη μεταχείριση των ανηλίκων δραστών

Οι ιδιαιτερότητες της δίκης των ανηλίκων

Το πλάσμα δικαίου του άρθρου 18 ΠΚ

Ηλικιακή διάκριση των ανηλίκων

Ανήλικοι ποινικά αδιάφοροι (άρθρο 121 παρ. 1 ΠΚ)

Ανήλικοι ποινικά ανεύθυνοι (άρθρο 126 παρ. 1 ΠΚ)

Ανήλικοι ποινικά υπεύθυνοι (άρθρα 126 παρ. 2 και 127 ΠΚ)

5. Αναμορφωτικά μέτρα (άρθρο 122 ΠΚ)

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Τα προβλεπόμενα αναμορφωτικά μέτρα στον ΠΚ

Η επίπληξη του ανηλίκου

Η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς ή στους επιτρόπους του / σε ανάδοχη οικογένεια

Η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια

Η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρίες ή σε ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων

Η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση συγγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης

Η αποζημίωση του θύματος ή κατ’ άλλον τρόπο άρση ή μείωση των συνεπειών τηε πράξης από τον ανήλικο

Η παρακολούθηση από τον ανήλικο κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, κοινοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς.

Η φοίτηση του ανηλίκου σε σχολές επαγγελματικής ή άλλης εκπαίδευσης ή κατάρτισης

Η παρακολούθηση από τον ανήλικο ειδικών προγραμμάτων κυκλοφοριακής αγωγής

Η παροχή κοινωφελούς εργασίας από τον ανήλικο

Η ανάθεση της επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρίες ή σε επιμελητές ανηλίκων

Η τοποθέτηση του ανηλίκου σε κατάλληλο κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό ή ιδιωτικό ίδρυμα αγωγής

Πρόσθετα αναμορφωτικά μέτρα

Η διάρκεια και η λήξη των αναμορφωτικών μέτρων

Μεταβολή – Αντικατάσταση και άρση των αναμορφωτικών μέτρων

Αντικατάσταση των αναμορφωτικών μέτρων

Άρση των αναμορφωτικών μέτρων

Επιβολή αναμορφωτικών μέτρων ως περιοριστικών όρων στην προδικασία

6. Θεραπευτικά μέτρα (άρθρο 123 ΠΚ)

Εισαγωγικές παρατηρήσεις – Προϋποθέσεις επιβολής

Διάγνωση

Πολλαπλά θεραπευτικά μέτρα

Η διάρκεια και η λήξη των θεραπευτικών μέτρων

Αντικατάσταση και άρση των θεραπευτικών μέτρων

Αντικατάσταση των θεραπευτικών μέτρων

Άρση των θεραπευτικών μέτρων

7. Περιορισμός σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Η ρύθμιση του άρθρου 127 ΠΚ – Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Η προϊσχύσασα νομοθεσία για τον περιορισμό σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Ισχύον δίκαιο. Προϋποθέσεις επιβολής του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Η ηλικία του δράστη

Το είδος του εγκλήματος που τελέστηκε

Κρίση για την αναγκαιότητα επιβολής του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Ειδική αιτιολογία για την επιβολή του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Ο περιορισμός σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων ως ποινή με ειδικά χαρακτηριστικά

Η διάρκεια του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Η επιμέτρηση του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Συρροή μετά την επιβολή περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Εκδίκαση πράξης ανηλίκου μετά την ενηλικίωσή του

Έναρξη της εκτέλεσης της απόφασης μετά την ενηλικίωση

Η έκτιση του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Η κατ’ οίκον έκτιση της ποινής (άρθρο 128 παρ. 1 ΠΚ)

Αντικατάσταση του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων με παροχή κοινωφελούς εργασίας (άρθρο 128 παρ. 2 ΠΚ)

Απόλυση υπό όρο (άρθρο 129 ΠΚ)

Απόλυση υπό τον όρο του κατ΄οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση (άρθρο 129 ΠΚ)

Τελικές παρατηρήσεις

8. Νεαροί ενήλικες (άρθρο 133 ΠΚ)
9. Δικονομικά ζητήματα

Ειδική δικαιοδοσία

Συγκρότηση δικαστηρίων ανηλίκων

Ειδικός δικαστής ανηλίκων

Ειδικός ανακριτής ανηλίκων

Ειδικός εισαγγελέας ανηλίκων

Αρμοδιότητα δικαστηρίων ανηλίκων

Υλική αρμοδιότητα

Αρμοδιότητα σε περίπτωση συμμετοχής και συνάφειας

Ζητήματα που ανακύπτουν στην προδικασία

Η αποχή από την ποινική δίωξη

Ανάκριση

Παραγγελία για ανάκριση

Η ατομική αξιολόγηση ανηλίκου

Ο τρόπος εξέτασης του κατηγορούμενου ανηλίκου

Μέτρα δικονομικού καταναγκασμού: Προσωρινή κράτηση – περιοριστικοί όροι

Προσωρινή κράτηση

Περιοριστικοί όροι

Περάτωση ανάκρισης – Παραπομπή στο ακροατήριο

Ποινική διαπραγμάτευση – Ποινική συνδιαλλαγή

Τα δικαιώματα του ανηλίκου στην προδικασία

Ζητήματα που ανακύπτουν κατά τη διαδικασία στο ακροατήριο

Μη δημοσιότητα της δίκης

Συνήγορος υπεράσπισης

Απαγόρευση της αυτόφωρης διαδικασίας

Δικαστικά έξοδα

Ένδικα μέσα

Ποινικό μητρώο

Δεδικασμένο

Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης κατά ανηλίκου

10. Επιμελητές ανηλίκων

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η εγκληματικότητα των ανηλίκων στην Ελλάδα

11. Η «μεταφορά» των αρμοδιοτήτων που αφορούν τον ανήλικο δράστη στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη
12. Διαχείριση και πρόληψη της εγκληματικότητας των ανηλίκων: Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο

Κεντρικές διοικητικές δομές στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη

Η πρόληψη

Διατάξεις που αφορούν στη δομή και τις δράσεις του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη

Διατάξεις που αφορούν στη δομή και τις δράσεις της Ελληνικής Αστυνομίας

Τοπική αυτοδιοίκηση: Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης της Εγκληματικότητας

13. Η στατιστική απεικόνιση της αντιμετώπισης της εγκληματικότητας των ανηλίκων στην Ελλάδα

Η εγκληματικότητα και η ανάγνωσή της

Η εγκληματικότητα των ανηλίκων στην Ελλάδα: δήλη, δικαστικά διαπιστούμενη και σωφρονιστική  στατιστική

Δήλη εγκληματικότητα

Δικαστικά διαπιστούμενη εγκληματικότητα

Σωφρονιστική στατιστική

Βιβλιογραφία

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Ι. Ποινικός Κώδικας (Ν 4619/2019)

ΙΙ. Έκθεση επίσκεψης – Αυτοψίας Συνηγόρου του Πολίτη στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κορίνθου

ΙΙΙ. ΥΑ 62367/2005 (ΦΕΚ Α’ 889) «Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας Ειδικών Καταστημάτων Κράτησης Νέων»

27. IV. Ν 4689/2020 (ΦΕΚ Α’ 103/27.5.2020) «Ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών (ΕΕ) 2016/800, 2017/1371, 2017/541, 2016/1919, 2014/57/ΕΕ, κύρωση του Μνημονίου Διοικητικής Συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, τροποποιήσεις του Ν 3663/2008 (Α’ 99) προς εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1727 και άλλες διατάξεις»
28. V. ΚΥΑ 73461/2017 (ΦΕΚ Β’ 3647/16.10.2017) «Πλαίσιο εφαρμογής του αναμορφωτικού μέτρου της παροχής κοινωφελούς εργασίας ανηλίκων και πίνακας φορέων που συμμετέχουν στην εφαρμογή του μέτρου»

Αλφαβητικό ευρετήριο