Η διάδοση του Χριστιανισμού στον κόσμο των Σλάβων, η οποία κορυφώθηκε με την οριστική μεταστροφή των Ρώσων (988), υπήρξε μία από τις σημαντικότερες συμβολές του Οικουμενικού πατριαρχείου όχι μόνο για την ιστορική πορεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αλλά και για την καθ’ όλου πνευματική ταυτότητα του χριστιανικού κόσμου κατά τη δεύτερη χιλιετία του ιστορικού βίου της Εκκλησίας. Πράγματι, η διάδοση του Χριστιανισμού από τους βυζαντινούς ιεραποστόλους στους νότιους, τους δυτικούς και τους ανατολικούς Σλάβους αφ’ ενός μεν σφράγισε τη μακροχρόνια διαδικασία για τη μεταστροφή όλων των λαών της Ανατολικής Ευρώπης, ήτοι από τη Μοραβία μέχρι τον Βόλγα και από τη Μακεδονία μέχρι τη Βαλτική θάλασσα, αφ’ ετέρου δε συνέδεσε τους λαούς αυτούς με την οικουμενική ακτινοβολία της μεγαλόπνοης πολιτιστικής παραδόσεως του Βυζαντίου, η οποία συνέθετε σε μία οργανική και ισόρροπη σύνθεση την ανεκτίμητη πνευματική κληρονομιά της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας με το υψηλό περιεχόμενο του χριστιανικού μηνύματος για τον Θεό, τον άνθρωπο και τον κόσμο.
Η ιδιαίτερη σημασία των συγκλονιστικών αυτών γεγονότων αξιολογείται όχι μόνο από τις οδυνηρές συνέπειες του τραγικού σχίσματος των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως (1054), οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερον, αλλά και από τον έντονο ιεραποστολικό ανταγωνισμό των τριών μονοθεϊστικών Θρησκειών (Χριστιανισμού, Ιουδαϊσμού και Ισλάμ) κατά τους Θ’ και Ι’ αιώνες για να εντάξουν τους ανατολικούς Σλάβους στη σφαίρα της δικής τους πολιτικής, πνευματικής και οικονομικής επιρροής, όπως συνάγεται τόσο από τους Βίου των Θεσσαλονικέων αδελφών αγίων Κωνσταντίνου (Κυρίλλου) και Μεθοδίου, όσο και από τα πρώτα ρωσικά Χρονικά για τη μεταστροφή των Ρώσων στον Χριστιανισμό. […]
(Απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΜΠΤΗΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’. ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
1.- Το πρώτο επί πατριάρχου Φωτίου βάπτισμα των Ρώσων
2.- Το βάπτισμα της ηγεμονίδας Όλγας
α’. Τόπος του βαπτίσματος
β’. Σκοπός της μεταβάσεως στην Κωνσταντινούπολη
γ’. Η στροφή της Όλγας προς τη Δύση
3.- Το βάπτισμα του Βλαδιμήρου και των Κιεβινών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΙΕΒΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (988-1240)
1.- Κανονική εξάρτηση (988-1039)
α’. Η Βουλγαρική θεωρία
1) Ερείσματα στις πηγές
2) Γραμματειακές βουλγαρικές επιδράσεις
3) Αναστάσιος ο Χερσωνίτης
4) Τα χριστιανικά ονόματα των αγίων Βόριδος και Γκλεμπ
5) Οι βυζαντινές πηγές
β’. Αυτοκέφαλος Αρχιεπισκοπή
γ’. Η θεωρία Ταματάρχης
δ’. Η θεωρία της Χερσώνας
2.- Αξιολόγηση των προβλημάτων των πηγών
α’. Η σιγή του πρώτου ρώσικου Χρονικού
β’. Οι μαρτυρίες για την ανέγερση του ναού της του Θεού Σοφίας στο Κίεβο
γ’. Οι μαρτυρίες των πηγών του ΙΑ’ αιώνα
1) «Μνήμη και Εγκώμιον Βλαδιμήρου» (Pohvala)
2) Yahya ο Αντιοχεύς
3) Επισκοπικοί Κατάλογοι (Notitiae Episcopatuum)
4) Τυπικό Αγίου Επιφανίου Κερασούντος
3.- Κανονική σχέση προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο
4.- Οι πρώτοι Μητροπολίτες Ρωσίας (988-1240)
α’. Μιχαήλ ή Λέων, ο πρώτος μητροπολίτης Ρωσίας;
β’. Ο Μητροπολίτης Ιωάννης Α’ (1008 – μετά το 1026)
γ’. Ο μητροπολίτης Θεόπεμπτος (1039;-1051)
δ’. Οι λοιποί μητροπολίτες της Μητροπόλεως Κιέβου
5.- Επισκοπές και επίσκοποι της Κιεβινής περιόδου (988-1240)
6.- Ανάπτυξη του Μοναχισμού
7.- Θεολογική Γραμματεία
α’. Δίκαιο
β’. Δογματική και αντιρρητική γραμματεία
γ’. Ιστορική και αγιολογική γραμματεία
8.- Τέχνη
α’. Αρχιτεκτονική
β’. Γλυπτική
γ’. Ζωγραφική
9.- Εσωτερικός Βίος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΟΓΓΟΛΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ (1240-1462)
1.- Νομική θέση της Εκκλησίας
2.- Ιεραρχία
3.- Διάδοση του Χριστιανισμού
4.- Μοναχισμός
5.- Γραμματεία
6.- Αγώνας κατά της λατινικής προπαγάνδας
7.- Αιρέσεις και θεολογικές έριδες
8.- Χριστιανική Τέχνη
α’. Αρχιτεκτονική
β’. Ζωγραφική
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΕΩΣ (1462-1589)
1.- Διοικητική αυτονομία και η θεωρία της Τρίτης Ρώμης
2.- Η Μητρόπολη Μόσχας και η αναδιοργάνωση της Εκκλησίας της Ρωσίας
α’. Ιεραρχία και Επαρχίες
β’. Ο Κλήρος
3.- Μάξιμος ο Γραικός, ο φωτιστής των Ρώσων
α’. Ο Ουμανιστής Αγιορείτης μοναχός
β’. Ο αγιορείτης μοναχός
γ’. Ο εκκλησιαστικός μεταρρυθμιστής
4.- Συνοδική συνείδηση
α’. Σύνοδοι κατά των Ιουδαϊζόντων
β’. Τοπικές Σύνοδοι του ΙΣΤ’ αιώνα
5.- Μοναχισμός
6.- Σχέσεις προς τους ετεροδόξους
7.- Ιεραποστολική δράση
8.- Η Μητρόπολη Κιέβου και η δράση της Ουνίας
α’. Οι Μητροπολίτες Κιέβου και η Ουνία
β’. Σύγκρουση Ορθοδόξων και Ουνίας
γ’. Θεολογική αντιπαράθεση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε’. ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1589-1720)
1.- Πατριάρχες Ρωσίας
2.- Επέκταση της δικαιοδοσίας και Ιεραποστολές
3.- Διόρθωση των λειτουργικών βιβλίων
4.- Το σχισμάτων Ρασκολνίκων
5.- Γραμματεία και Παιδεία
6.- Χριστιανική Τέχνη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ’. ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ (1721-1917)
1.- Εκκλησιαστική Διοίκηση
2.- Ιεραποστολές και διοικητική ανάπτυξη
3.- Σχέσεις προς τους ετεροδόξους
4.- Μοναχισμός
5.- Παιδεία και γράμματα
6.- Τέχνη
7.- Αιρέσεις και σχίσματα
α’. Μολοκάνοι και Ντουχομπόρτσυ
β’. Χλυστοί ή Ψευδόχριστοι
γ’. Σκόπτσυ
δ’. Ρασκόλνικοι
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ’. ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1.- Επανίδρυση του Πατριαρχείου
2.- Ρήξη Τύχωνα – Μπολσεβίκων
3.- Ο αγώνας για τη διαδοχή του Τύχωνα
4.- Ο Πατριάρχης Αλέξιος (1945-1971)
5.- Ο εορτασμός της Χιλιετηρίδας (1988)
6.- Ο νόμος περί ελευθερίας της συνειδήσεως (1990)
7.- Οι νέες προοπτικές
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ