ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ

Με ιδιαίτερη χαρά παραδίδουμε στη δημοσιότητα τον παρόντα τόμο, στον οποίο εκδίδεται για πρώτη φορά μέρος της συλλογής εικόνων της Ιεράς Μονής του Παντοκράτορος, από τα σημαντικότερα κειμήλια που διαθέτει η Μονή μας σήμερα.

Θα θέλαμε να παρακαλέσουμε τον αγαπητό αναγνώστη να μην θεωρήσει τις εικόνες του βιβλίου τούτου ως μία απλή καλλιτεχνική δημιουργία και να μην τις περιεργασθεί με ένα μουσειακό ενδιαφέρον μιας πραγματικότητας κάποιας άλλη εποχής. Έτσι θα αδικήσει όχι μόνο το πνεύμα της εικόνας και του αγιογράφου της, αλλά θα στερήσει και τον εαυτό του από τη χαρά της ζωντανής, αληθινής και προσωπικής επικοινωνίας με τους Αγίους, τους «φίλους του Θεού», με την Παναγία, τη Μητέρα του Κυρίου και Μητέρα όλων μας· θα απομείνει δίχως την πραγματική και αισθητή παρουσία του Σωτήρος μας Χριστού.

Και τούτο διότι για την Ορθόδοξη Εκκλησία οι ιερές εικόνες αποτελούν «υπόμνησιν σύντομον» της εμπράκτου θείας αγάπης και ευσπλαχνίας. Είναι εύγλωττοι κήρυκες της «αληθινής και ου κατά φαντασίαν του Θεού Λόγου ενανθρωπήσεως». Αποκαθιστούν τον άνθρωπο στην αληθινή σχέση του με τον Θεό και τη Δημιουργία. Προβάλλουν τους αγίους ως εικόνες του ουρανίου Πατρός, προς τον οποίο «η τιμή διαβαίνει». Ανοίγουν ένα παράθυρο προς τα έσχατα, απ’ όπου ξεπροβάλλει η θεωμένη ανθρώπινη φύση με τη γεμάτη χάρη παρουσία των αγίων. Απαντούν σε εναγώνια υπαρξιακά ερωτήματα και θέτουν τις βάσεις για έναν πολιτισμό βασισμένο στην αξία και το σεβασμό του ανθρωπίνου προσώπου.

Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός μίλησε συχνά με παραβολές, εικόνες και παραδείγματα που για άλλους έκρυψαν και για άλλους αποκάλυψαν ουράνιες αλήθειες. Και σήμερα οι εικόνες της Εκκλησίας μας αποκαλύπτουν ή αποκρύβουν μίαν ανώτερη μορφή ζωής, ή μάλλον την πληρότητα της ζωής. Αν προσεγγίσουμε στον Κύριο με πίστη και του ζητήσουμε ταπεινά «φράσον ημίν την παραβολήν ταύτην», είναι έτοιμος να μας εισαγάγει στον μυστικό και λαμπρό κόσμο των αγίων και των αγγέλων, να μας φωτίσει και θερμάνει με την άκτιστη και ζωοποιό Του χάρη, να καταστήσει εμάς τους αναξίους, παιδιά Του κατά χάριν, μετόχους των θείων και απείρων Του δωρεών.

(Απόσπασμα από τον πρόλογο του Αρχιμανδρίτου Βησσαρίωνος, Τέως Καθηγουμένου της Ιεράς Μονής του Παντοκράτορος)

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ευλογία, της Α. Θ. Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. κ. Βαρθολομαίου

Πρόλογος, Αρχιμανδρίτου Βησσαρίωνος, Καθηγουμένου Ι. Μ. Παντοκράτορος

Πρόλογος, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Θεσσαλονίκη 1997»

Ιστορία της Μονής, Κρίτων Χρυσοχοΐδης (Βυζαντινολόγος, Διευθυντής Ερευνών ΕΙΕ)

• Οι κτίτορες και η ίδρυση της Μονής
• Από την ίδρυση ως την οθωμανική κατάκτηση
• Από την οθωμανική κατάκτηση ως τα τέλη του 17^ου αιώνα
• Από τον 18^ο στον 20^ο αιώνα

Εικόνες 13^ου – 16^ου αιώνα, Τίτος Παπαμαστοράκης (Δρ. Βυζαντινολόγος)

• Βυζαντινές εικόνες (1200 – 1453)
• Πρώιμες μεταβυζαντινές εικόνες (1453 – 1500)
• Έργα του Θεοφάνη του Κρητός στη Μονή Παντοκράτορος
• Η επίδραση του Θεοφάνη σε εικόνες του δευτέρου μισού του 16^ου αιώνα
• Έργα κρητικών εργαστηρίων στη Μονή Παντοκράτορος γύρω στο 1600

Το παλαιό επιστύλιο του καθολικού της Μονής. 1575 – 1600, Κατερίνα Καλαμαρτζή – Κατσαρού, Τίτος Παπαμαστοράκης

Εικόνες 16ου – 18ου αιώνα, Κατερίνα Καλαμαρτζή – Κατσαρού (Βυζαντινολόγος)

• Κρητικά έργα
• Άμεση επίδραση της Κρητικής σχολής σε αγιορείτικα εργαστήρια του 17^ου αιώνα
• Εικόνες των εργαστηρίων του ευρύτερου Μακεδονικού χώρου στον 16^ο και 17^ο αιώνα
• Αγιορείτικα εργαστήρια του 17^ου και 18^ου αιώνα
• Νέα έκφραση στη ζωγραφική του 18^ου αιώνα

Εικόνες 17ου – 19ου αιώνα, Γιάννης Ταβλάκης (Δρ. Βυζαντινολόγος)

Βιβλιογραφία

• Συντομογραφίες
• Βιβλιογραφία ελληνική
• Βιβλιογραφία ξενόγλωσση

Σημειώσεις

Ευρετήριο