ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΕΣΧΑΤΑ
ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ Α’ ΚΟΜΝΗΝΟΥ (1081 – 1118)
Τις τελευταίες δεκαετίες, κατά τις οποίες τα διαδίκτυο έχει διεισδύσει δυναμικά στην καθημερινότητά μας, οι συνωμοσιολογικού τύπου θεωρίες περί επικείμενης συντέλειας του κόσμου αποκτούν όλο και περισσότερους υποστηρικτές. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα μονογραφία αναδεικνύει (υπό το πρίσμα των ψευδομεθόδειων «αποκαλυπτικών» προσδοκιών και εστιάζοντας στη βασιλεία του Αλεξίου Α’ Κομνηνού), τόσο τον διαχρονικό ρόλο των εσχατολογικών πεποιθήσεων στη διαμόρφωση του ελληνορθόδοξου πολιτισμού (μεσαιωνικού και σύγχρονου) όσο και την αλληλεπίδραση της ίδιας μεταφυσικής οπτικής με την εκάστοτε πολιτική πραγματικότητα. Στο βιβλίο αυτό, ξεδιπλώνεται η ιστορία της βυζαντινής πολιτικής εσχατολογίας, η οποία βασιζόταν στο σχήμα των τεσσάρων διαδοχικών παγκόσμιων βασιλείων του βιβλικού προφήτη Δανιήλ, και συζητείται η άρρηκτη σχέση μεταξύ Βυζαντίου και αναμενόμενης ολοκλήρωσης του ιστορικού γίγνεσθαι, όπως αυτή αναδύεται μέσα από τη μεσαιωνική ελληνική γραμματεία – προφητική, αγιολογική, ιστοριογραφική, χρονογραφική -, αλλά και από τον «ομιχλώδη» χώρο της μνημειακής ζωγραφικής του τέλους του 11ου αι. Η παρούσα μελέτη, εν τέλει, υποβάλλει στον αναγνώστη τη σκέψη ότι ενίοτε το παρελθόν «συνομιλεί» με το παρόν, εν προκειμένω διά της διαχρονικής ανάγκης του ανθρώπου για κατά το δυνατόν διαχείριση του μέλλοντος.
(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΕΣΧΑΤΑ
ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ Α’ ΚΟΜΝΗΝΟΥ (1081 – 1118)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ, Υπό Paul Magdalino
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Από την παλαιοχριστιανική στη βυζαντινή εσχατολογία
- Η εδραίωση του χριστιανισμού
- Χριστιανισμός και εσχατολογία
- Βυζάντιο και εσχατολογία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Ηράκλειος και Ψευδο-Μεθόδιος: Από την ιστορία στον εσχατολογικό θρύλο
- Ηράκλειος και εσχατολογία
- Ψευδο-Μεθόδιος και όψιμος 7ος αιώνας
- Ψευδο-Μεθόδιος και Ιουστινιανός Β’
- Ψευδο-Μεθόδιος και συριακή μονοφυσιτική πραγματικότητα
- Ψευδο-Μεθόδιος και παλαιοδιαθηκικά ηγετικά πρότυπα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Από την εσχατολογία του 7ου αιώνα στην εσχατολογία του 11ου: Ο εξωτερικός παράγων
- Η αναβίωση του ηράκλειου παρελθόντος
- Ο νορμανδικός-δυτικός παράγων
- Η οικουμενικότητα της αυτοκρατορικής ιδιότητας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Οι εσωτερικοί παράγοντες διαμόρφωσης της εσχατολογικής ιδεολογίας του Αλεξίου Α’ Κομνηνού
- Οι συνθήκες ανόδου στο θρόνο
- Η Άννα Δαλασσηνή και ο μοναστικός παράγων
- Ο παράγων της εξωτερικής απειλής
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Η αυτοκρατορική εσχατολογία κατά τις πρώτες δύο δεκαετίες της βασιλείας του Αλεξίου Α’
- Η πρώιμη περίοδος (1081-1091): α) Ο Ιωάννης Ιταλός και η αντιμετώπισή του, β) Ανανέωση του κράτους και της αυτοκρατορικής εξουσίας, γ) Προς αναζήτηση μίας μεγάλης στρατιωτικής επιτυχίας, δ) Ο χειμώνας του 1090-91 και οι ψυχολογικές του προεκτάσεις, ε) Ο χειμώνας του 1090-91 και η αυτοκρατορική εσχατολογία
- Η μάχη του Λεβουνίου
- Από το Λεβούνιο στις παραμονές της έλευσης των Σταυροφόρων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
Α’ Σταυροφορία και μνημειακή τέχνη
- Η μαρτυρία των γραπτών πηγών
- Αίρεση και εσχατολογία
- Η μαρτυρία της μνημειακής ζωγραφικής: α) Μαυριώτισσα, β) Ένα άλλο παράδειγμα αντικρουόμενων δεδομένων, γ) Από την Καστοριά στην Κύπρο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Εσχατολογία και μνημειακή τέχνη: Μονή Δαφνίου
- Το Δαφνί κα το εσχατολογικό μήνυμα της τέχνης του
- Μνημεία σε αλληλεπίδραση
- Αλέξιος και Μαφόριον
- Βασιλομήτωρ Άννα Δαλασσηνή και Παντάνασσα Θεοτόκος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
Στοιχεία διαχείρισης της προφητικής παραγωγής
- Πρακτικές λογοκρισίας
- Σύγκλιση μοναστικής εσχατολογίας και αστρολογίας
- Αλεξιάς και αστρολογία
- Αλέξιος και αστρολογία
- Λειτουργία του μηχανισμού πολιτικής μελλοντολογίας
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
SUMMARY
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ