Το θέμα της εσχατολογίας και των εσχάτων είναι πάντα επίκαιρο και σημαντικό, διότι ταυτίζεται με την έλευση της Βασιλείας. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι το κήρυγμα του Ιησού Χριστού ξεκινά με μια σαφή και ισχυρή αναφορά στα έσχατα: μετανοείτε· ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών (Μτ. 4, 17). Η προσδοκία των εσχάτων είχε κεντρικό ρόλο στη ζωή της πρώτης Εκκλησίας και των πρώτων χριστιανών, γεγονός που αποτυπώνεται στη γνωστή φράση μαράν αθά, που σημαίνει “Ο Κύριος έρχεται” (Α’ Κορ. 16, 22).
Ομοίως δεν είναι τυχαίο ούτε το γεγονός ότι η θεία Λειτουργία, διά της οποίας και εν τη οποία «σημαίνεται», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, δηλαδή φανερώνεται, λαμβάνει «σάρκα και οστά» το Μυστήριο της Εκκλησίας, αρχίζει με τη διακήρυξη: Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.
Το μυστήριο της Εκκλησίας, σύμφωνα με τον ίδιο τον Χριστό, που είναι η κεφαλή του σώματος της Εκκλησίας, το χαρακτηρίζει μια παραδοξότητα: είναι και εντός και εκτός του κόσμου, και εν τω κόσμω και ουκ εκ τυ κόσμου τούτου (βλ. Ιω. 15, 19: ει εκ του κόσμου ήτε, ο κόσμος αν το ίδιον εφίλει· ότι δε εκ του κόσμου ουκ εστέ, αλλ’ εγώ εξελεξάμην υμάς εκ του κόσμου, διά τούτο μισεί υμάς ο κόσμος. Πβ. Ιω, 18, 36: η βασιλεία η εμή ουκ έστιν εκ του κόσμου τούτου), επομένως μαζί με την ιστορική της πλευρά, η εσχατολογική της προοπτική, το εσχατολογικό της θεμέλιο αποτελούν στοιχεία δομικά της ταυτότητάς της. Για τον λόγο αυτό, ένας εκ των πειρασμών της είναι η αποσύνδεση της εκκλησιαστικής ζωής και διδασκαλίας, και εν τέλει της ίδιας της ταυτότητας της Εκκλησίας, από την εσχατολογική της διάσταση.
Η ενδεχόμενη ταύτιση της Εκκλησίας με τα πράγματα και τις μεθόδους του κόσμου αποδίδεται με τον όρο εκκοσμίκευση. Ιδιαιτέρως από τα νεώτερα χρόνια και μέχρι σήμερα, με την πίεση που άσκησε η εμφάνιση, μεταξύ άλλων, του θρησκευτικού φαινομένου του προτεσταντισμού, η εκκοσμίκευση φαίνεται να απειλεί με αποχρωματισμό και την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Σε αυτό το πολιτισμικό γίγνεσθαι, το βιβλίο του Ομοτίμου Καθηγητού κ. Γεωργίου Πατρώνου, που εκδίδεται από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος, είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη και ευσύνοπτη εισαγωγή στη συζήτηση περί εσχατολογίας, που αναπτύχθηκε κατά τον 20ο αιώνα στον ευρωπαϊκό χώρο. Παρουσιάζει με τρόπο κατανοητό, αλλά χωρίς εκπτώσεις στην επιστημονική ακρίβεια, τις σημαντικότερες ερμηνευτικές θεωρίες θεολόγων της Δύσης, επισημαίνοντας με κριτική οξυδέρκεια τα ανεπαρκή τους σημεία και προβαίνοντας σε μια συνολική αποτίμηση της σχετικής βιβλιογραφίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει η ερμηνευτική του πρόταση περί «λειτουργικής εσχατολογίας», που αναπτύσσεται σε δύο ειδικά παραρτήματα. Αναδιφώντας στη θεολογική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο συγγραφέας υπογραμμίζει ότι «η μέλλουσα και εσχατολογική πραγματικότητα της αιώνιας ζωής … βρίσκονται σε άμεση λειτουργική σχέση με την παρούσα ζωή, σε μια δυναμική σχέση πλήρωσης και ολοκλήρωσης της ιστορίας της θείας Οικονομίας», καταλήγοντας ότι η σχέση της Εκκλησίας με τα έσχατα είναι λειτουργικού χαρακτήρας και αποτελεί μια σχέση «πλήρωσης και ολοκλήρωσης των ενεργειών του Θεού για την θέωση και δοξοποίηση του ανθρώπου». […]
(Από το προλογικό σημείωμα του Διευθυντή του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αλέξανδρου Κατσιάρα)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ του Διευθυντή του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδος Αλέξανδρου Κατσιάρα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Συγγραφέα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
- Γενικές παρατηρήσεις
- Έμφαση στο μέλλον
- Έμφαση στο ήδη τετελεσμένο
- Το παρόν και το μέλλον της εσχατολογίας
- Μύθος και εσχατολογία
- Μια ελπίδα προς την ορθή κατεύθυνση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Η ΠΡΟΗΓΗΘΕΙΣΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ
- S. Reimarus
- F. Schleiermacher
- A. Ritschl
- D. F. Strauss
- E. Renan – T. Colani
- J. Weiss
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’
Η «ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ» ΤΟΥ A. SCHWEITZER
- Οι απόψεις της «συνεπούς» και της «μελλοντικής εσχατολογίας»
- Κριτική θεωρία του A. Schweitzer
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ «ΣΥΝΕΠΟΥΣ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑΣ» ΣΤΟΝ ΑΓΓΛΟΣΑΞΟΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
- Οι πρόδρομοι νέων προσεγγίσεων
- Κριτικές παρεμβάσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’
Η «ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ» ΤΟΥ C. H. DODD
- Η εντυπωσιακή παρουσία του C. H. Dodd
- Το περιεχόμενο της σχολής του Dodd
- Φιλοσοφικές προϋποθέσεις και ιδεολογικές εμμονές
- Τα αδιέξοδα της σχολής του Dodd
- Καταληκτικές διαπιστώσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε’
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
- Εισαγωγικά
- Οι πρώτες προσπάθειες σύνθεσης
- Νέα προσπάθεια πνευματικής ερμηνείας
- Έμφαση στο διττό χαρακτήρα της Βασιλείας του Θεού
- Η αξιολογότερη πρόταση σύνθεσης
- Η παρέμβαση της Ρωμαιοκαθολικής θεολογίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ’
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ «ΑΠΟΜΥΘΕΥΣΗΣ» ΤΟΥ R. BULTMANN
- Μια ριζοσπαστική θεώρηση της εσχατολογίας
- Η «μυθική εσχατολογία» του R. Bultmann
- Άσκηση σοβαρής κριτικής
- Το πρόβλημα της σχέσης ιστορίας και εσχατολογίας
- «Ιστορικός Ιησούς» και «Χριστός της πίστεως»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ’
Η «ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΟΣ» ΤΟΥ J. MOLTMANN
- Μια νέα αναλαμπή στη Δυτική θεολογία
- Από την ατομικότητα στην κοινωνική συνείδηση
- Η «θεολογία της ελπίδος» και η εσχατολογία
- Τα αρνητικά στοιχεία της «θεολογίας της ελπίδος»
ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
Η συμβολή της ορθόδοξης θεολογίας
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α’
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗ «ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ»
- Πρωτολογία, ιστορία και εσχατολογία
- Προς μια νέα θεώρηση της εσχατολογίας
- Ερμηνευτικές «τάσεις» και «σχολές» ερμηνείας της εσχατολογίας
- Η πρόταση μιας «λειτουργικής εσχατολογίας»
- Η «λειτουργική εσχατολογία» στην πατερική ερμηνευτική παράδοση
Βιβλιογραφία Ειδική
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β’
ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗ ΚΑΙ «ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ»
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΝΙΚΗ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
ΑΥΤΟΤΕΛΗ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ