ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΥΣΣΗΣ
Ο Αγ. Γρηγόριος Νύσσης διακρίνει πρωτίστως την άκτιστη θεία φύση από την έγχρονη κτιστή πραγματικότητα, η οποία δημιουργείται δια των ενεργειών του Θεού, δηλαδή εκ του μη όντος (και όχι εκ του μηδενός). Αυτό φανερώνει την ετερουσιότητα των κτιστών όντων από την άκτιστη ουσία του Θεού, πράγμα που συνεπάγεται την αλλοιώτική τους πορεία. Η υποστατική διάκριση εξάλλου της μίας ουσίας του Θεού ως ο τρόπος υπάρξεως της αυτής ουσίας δεν πρέπει να συγχέεται με την οντολογική διαφορά κτιστού και ακτίστου, που σημαίνει διαφορά μεταξύ δύο οντολογικών περιοχών. Η ομοουσιότητα της Αγίας Τριάδος συμπεραίνεται από την ενιαία βούληση και την κοινή ενέργεια, ενώ η διάκριση των προσώπων γνωρίζεται από το δημιουργικό και αναδημιουργικό έργο του τριαδικού Θεού. Έτσι η γένεση και η διατήρηση της κτιστής φύσεως στο Είναι οφείλεται στο βαθμό της μετοχής της στις άκτιστες ενέργειες του Θεού. Η μετοχή αυτή πραγματοποιείται δια του νοός του ανθρώπου, που ως το κατ’ εικόνα του Θεού στον άνθρωπο οδηγεί την ανθρώπινη φύση και την εκπροσωπούμενη από αυτήν άλογη κτιστή πραγματικότητα, στη μέθεξη της ακτίστου θείας ενεργείας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο κατορθώνεται η υπέρβαση του μονιστικού υλοζωισμού και του διαρχικού συστήματος της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Το γεγονός όμως ότι η ουσία είναι απρόσιτη, αμέθεκτη και ακατάληπτη από τα κτιστά όντα δεν σημαίνει αγνωσία του Θεού. Η γνώση του κατορθούται μέσω των θείων ενεργειών του και πραγματοποιείται δια του νοός και των αισθήσεων του ανθρώπου. Η γνωστική αυτή δυνατότητα παρέχεται μόνον μέσα στην Εκκλησία και στο πρόσωπο του Ι. Χριστού, και σημαίνει για τον Αγ. Γρηγόριο μετοχή. Γι’ αυτό η γνώση δεν είναι μια απλή γνωστική διαδικασία της διασκεπτικής ικανότητος του ανθρώπου, αλλά οντολογική αλλοίωση του κτιστού από το άκτιστο, η οποία θεμελιώνεται πάνω στην έλλογη πίστη. Αυτόν τον πραγματικό, κατά τον Αγ. Γρηγόριο, χαρακτήρα της γνώσεως του ακτίστου από το κτιστό, και της μετοχής του κτιστού όντος στη ζωοποιό, αγαθή και άκτιστη ενέργεια προσπαθεί να παρουσιάσει κατά συστηματικό τρόπο η παρούσα εργασία, τονίζοντας συγχρόνως την αδυναμία προσεγγίσεως, καταλήψεως και περιγραφής της ουσίας του Θεού.
(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΥΣΣΗΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
α. Η δυτική θεολογία
β. Η ανατολική θεολογία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α
Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΚΤΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΑΚΤΙΣΤΟΥ
1.- Ο όρος ουσία κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης
2.- Η διάκριση μεταξύ κτιστού και ακτίστου
α. Ον και μη ον
β. Η διάκριση των όντων κατά την ουσία τους
γ. Η έννοια του χρόνου, της αιδιότητος και του τόπου στη θεία φύση και στην κτιστή πραγματικότητα
3.- Η υποστατική διάκριση της θείας φύσεως.
α. Πατήρ, άναρχος και αγέννητος
β. «Γέννησις» και «γεννητών» του Υιού.
- Η σημασία της λέξεως «γέννηση»
- Η «γέννησις» ως ιδίωμα του Υιού
γ. Ο τρόπος υπάρξεως του αγίου Πνεύματος
- Το «εκπορευτόν» του Αγίου Πνεύματος
- Η διάκριση του Αγίου Πνεύματος από την κτιστή πραγματικότητα
- Αποσαφήνιση του όρου «υπόταξη»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β
ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΥΣΣΗΣ
1.- Ο όρος ενέργεια στη θεολογική σκέψη του αγ. Γρηγορίου Νύσσης και του Ευνομίου
α. Η διάκριση ουσίας και ενεργείας κατά τον αγ. Γρηγόριο Νύσσης
β. Η ενέργεια κατά την ευνομιανή διδασκαλία
2.- Οι ενέργειες του Θεού και η διά των ενεργειών θεωρουμένη ενότητα της θείας ουσίας
α. Η εκ του Πατρός δι’ Υιού εκδήλωση της ενέργειας του Θεού
β. Η εν Αγίω Πνεύματι έκφανση της ενεργείας του Θεού
3.- Ο οντολογικός χαρακτήρας των ενεργειών του Θεού
α. Το «μετέχον» και «μετεχόμενον» κατά τον αγ. Γρηγόριο Νύσσης
β. Το είδος της μετοχής των θείων ενεργειών
γ. Η διά της υποταγής μετοχή του αγαθού
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ
ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗ
1.- Η δυνατότητα γνώσεως του Θεού από τον άνθρωπο
α. Ο τρόπος αντιλήψεως των όντων από τον άνθρωπο. Η σχέση νοός και αισθήσεως
β. Η αδυναμία γνώσεως της ουσίας των κτιστών όντων και του Θεού
2.- Η διά των ενεργειών αποκάλυψη και γνώση του Θεού
α. Το μυστήριο της θ. Οικονομίας
β. Γνώση και πνευματική ζωή
3.- Καταφατικός και αποφατικός τρόπος της θεολογίας
4.- Πίστη και ακαταληψία του Θεού
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ZUSAMMENFASSUNG