Έργο της ποιμαντικής είναι να χειραγωγήσει τον άνθρωπο στην πραγμάτωση του σκοπού της υπάρξεώς του· να θεραπεύσει και να ανυψώσει το «κατ’ εικόνα Θεού» δημιούργημα στην ομοίωση προς τον Δημιουργό του. Με τον τρόπο αυτόν η ποιμαντική υπηρετεί την ανάδειξη του ανθρώπου σε πρόσωπο, που επεκτείνεται πέρα από τον κτιστό κόσμο και μετέχει στο άκτιστο.
Μέσα στην προοπτική αυτήν, που ταυτίζεται με την προοπτική της χριστιανικής ανθρωπολογίας, το έργο του ποιμένα ή του πνευματικού πατέρα προσλαμβάνει ασύλληπτες διαστάσεις και αποκτά τεράστια σπουδαιότητα. Η ποιμαντική γίνεται εφηρμοσμένη ανθρωπολογία και η άσκησή της σφραγίζει ολόκληρο το εκκλησιαστικό έργο.
Το έργο της ποιμαντικής είναι ταυτόχρονα θεραπευτικό και παιδαγωγικό. Είναι θεραπευτικό, γιατί αποβλέπει στη θεραπεία των τραυμάτων που προκαλεί στον άνθρωπο η αμαρτία· και η θεραπεία αυτή είναι πολύ δυσκολότερη από τη θεραπεία που καλείται να πραγματοποιήσει η κοσμική ιατρική στη δική της περιοχή. Το έργο όμως της ποιμαντικής είναι και παιδαγωγικό, γιατί αποσκοπεί στην καθοδήγηση του ανθρώπου να ολοκληρωθεί ως πρόσωπο και να ανταποκριθεί στον σκοπό της υπάρξεώς του. Έτσι επεκτείνοντας κάπως την ορολογία που χρησιμοποιεί ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ποιμαντική είναι η «καθ’ ημάς ιατρική» και η «καθ’ ημάς παιδαγωγική». […]
(Απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ, Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ, Πρωτοπρεσβυτέρου Βασίλειου Ι. Καλλιακμάνη
Α’ ΜΕΡΟΣ
ΠΕΡΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΕΡΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ
- Η προβληματική του θέματος
- Το μυστήριο της θείας οικονομίας ως βάση της ποιμαντικής
- Δυσχέρειες στην κατανόηση του σχεδίου της θείας οικονομίας
- Μορφές ποιμαντικής
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
- Η σύγκληση του λαού του Θεού σε σώμα
- Η διακονία του λόγου του Θεού
- Η συμβολή στη γέννηση πνευματικών τέκνων
- Η άρση των αμαρτιών του κόσμου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ
- Η θεραπευτική πρόταση της Φιλοκαλίας
- Το περιεχόμενο και η απήχησή της
- Δυσκολίες στην προσέγγισή της
- Οι πνευματικές μεθηλικιώσεις
- Πράξη και θεωρία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
- Η ακρίβεια και τα όρια της οικονομίας
- Η προβληματική στην τουρκοκρατία
- Το επιτίμιο του αφορισμού
- Οι θέσεις του αγίου Νικοδήμου για την ακρίβεια και την οικονομία
Β’ ΜΕΡΟΣ
Η ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
- Ο μυσταγωγικός και θεραπευτικός χαρακτήρας των μυστηρίων
- Ο νηπιοβαπτισμός και το βάπτισμα των ενηλίκων
- Οι δυσκολίες κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας
- Ο θεσμός του κατηχητικού σχολείου στους νεότερους χρόνους
- Εκκλησιολογικές προϋποθέσεις της ποιμαντικής προς τα παιδιά και τους νέους
- Στατιστικά στοιχεία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΝΙΣΜΟΣ
- Η αγάπη και η δικαιοσύνη του Θεού
- Η παιδαγωγία του νόμου και ο νόμος της παιδαγωγίας
- Ο θεραπευτικός χαρακτήρας των επιτιμίων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Η ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ
- Το μυστήριο του ευχελαίου στη σύγχρονη ποιμαντική πράξη
- Σύνδεση του ευχελαίου με τη θεία Ευχαριστία και τη μετάνοια
- Ποιμαντικές εξειδικεύσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Η ΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ ΩΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
- Η προσέλευση κατά την εποχή των Μεγάλων Πατέρων
- Αλλοτρίωση και ιδιαιτερότητες κατά την Τουρκοκρατία
- Η προβληματική κατά το 18ο αιώνα
- Οι θέσεις των αντικολλυβάδων και του Αθανασίου Παρίου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΟΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ
- Το ποιμαντικό ενδιαφέρον υπέρ του σύμπαντος κόσμου
- Οι Χριστιανοί σε διάλογο
- Λατρευτική εμπειρία και ορθόδοξη αυτοσυνειδησία
- Η ενότητα και η αγάπη ως καρπός του Αγίου Πνεύματος
- Οι παγκόσμιες διαστάσεις της άσκησης και της λειτουργικής προσευχής
Γ’ ΜΕΡΟΣ
Ο ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΚΟΙΝΗ ΚΑΙ ΚΑΤ’ ΙΔΙΑΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
- Η προβληματική του θέματος
- Κατ’ ιδίαν προσευχή
- Κοινή προσευχή
- Η προσευχή του κληρικού
- Η συχνότητα της προσευχής και του εκκλησιασμού στη σύγχρονη κοινωνία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΜΑΤΟΣ
- Εκκλησιολογία και ποιμαντικές αρχές
- Βάπτισμα ενηλίκων
- Νηπιοβαπτισμός
- Ονοματοδοσία
- Ποιμαντική προσέγγιση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ ΣΤΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
- Εκκλησιολογικές επισημάνσεις
- Αναφορές στα κείμενα των Βυζαντινών Λειτουργιών
- Συναξαριακές αναφορές
- Ποιμαντικές εξειδικεύσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΤΑ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΙΟΝ ΚΗΡΥΓΜΑ
- Τα βιβλικά αναγνώσματα στη λατρεία της Εκκλησίας
- Λόγοι απαξίωσης και υποτίμησης του κηρύγματος
- Ο ποιμένας ως διάκονος του λόγου και φορέας της πνευματικής παρακαταθήκης
- Ο αγιογραφικός, μυσταγωγικός και προσωπικός χαρακτήρας του κηρύγματος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: Ο ΚΕΝΩΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΙΕΡΟΣ ΦΩΤΙΟΣ
- Εισαγωγικά
- Η κένωση του Λόγου κατά τον ιερό Φώτιο
- Ο άγιος Φώτιος ακολουθεί την προγενέστερη παράδοση
- Η αποστολική αφετηρία και η πατερική ερμηνεία
- Από τη θεολογία στις ποιμαντικές εφαρμογές
- Το παράδειγμα του ιερού Φωτίου
- Συμπερασματικά
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΗΧΗΣΗ ΣΤΑ ΨΗΦΙΑΚΑ ΜΕΣΑ, ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
- Θεολογικές και εκκλησιολογικές επισημάνσεις
- Εκκλησιολογικές προϋποθέσεις λατρείας και κατήχησης: πνευματικές αρχές και ψυχολογική πρόσληψη
- Ο Ναός ως κέντρο λατρείας και κατήχησης και λοιπές εκκλησιολογικές αρχές
- Εξ αποστάσεως λατρεία;
- Συνοδικές Εγκύκλιοι
- Ποιμαντικές προτάσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: Η ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
- Η ευρύτητα του θέματος
- Η μετάνοια στην εκκλησιαστική παράδοση
- Μετάνοια και εξαγόρευση λογισμών
- Ο κίνδυνος του δικανισμού και του ηθικισμού
- Υπακοή και ελευθερία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ: ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
- Η έλευση του θανάτου στον κόσμο
- Ο φόβος του θανάτου
- Η περί τελωνίων διδασκαλία και η κρίση
- Η μνήμη του θανάτου ως χαρισματική κατάσταση
- Η νίκη του θανάτου
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
- Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία εις Ευτρόπιον ότε της Εκκλησίας έξω ευρέθη
- Αρχιμ. Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Περί του έργου του πνευματικού πατρός
- Γρηγορίου Νύσσης, Κανονική επιστολή προς Λητόϊον επίσκοπον Μελιτινής
- Αγαπίου Ιερομονάχου – Νικοδήμου Μοναχού, Αποσπάσματα περί ακριβείας και οικονομίας
- Γρηγορίου Νύσσης, Εξήγησις ακριβής εις τα Άσματα των Ασμάτων, Ομιλία Β’
- Μ. Βασιλείου, Ομιλία προτρεπτική εις το Άγιον Βάπτισμα
- Γρηγορίου Νύσσης, Λόγος Κατηχητικός
- Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί της τελετής του Αγίου Ελαίου ήτοι Ευχελαίου
- Νικολάου Καβάσιλα, Ερμηνεία εις την θείαν Λειτουργίαν
- Νεκταρίου Πενταπόλεως, Ηθικαί αρεταί και καθήκοντα του πνευματικού ποιμένος