ΘΕΜΑΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ

Οι Πατέρες και οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς που περιέχονται στον ανά χείρας τόμο, είναι επιλεγμένοι από το σώμα των Χριστιανών που έδρασαν και συνέγραψαν στην ελληνόφωνη Ανατολή από την πρωτοχριστιανική εποχή μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα.

Παρατίθενται με χρονολογική σειρά, ενώ προηγείται μία μικρή εισαγωγή, η οποία εκθέτει τα βασικά χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου.

Στην πραγμάτευση προηγούνται οι σημαντικότεροι Πατέρες και συγγραφείς και έπονται, όπου κρίνεται αναγκαίο, οι ελάσσονες.

Το γραμματολογικό μέρος του εγχειριδίου συμπληρώνεται από την έκθεση των ερμηνευτικών κριτηρίων που χρησιμοποιήθηκαν στην ιστορία της Εκκλησίας για την προσέγγιση της Πατερικής Παράδοσης από Αγίους αλλά και εκκλησιαστικούς συγγραφείς.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 

Προλογικό σημείωμα

 

Α’ ΜΕΡΟΣ

Η ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΕΩΣ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Εισαγωγή

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α’

Ο χαρακτήρας, οι Περίοδοι και τα Είδη της Χριστιανικής Γραμματείας

1.- Ο Χαρακτήρας της Χριστιανικής Γραμματείας

2.- Οι Περίοδοι της Χριστιανικής Γραμματείας

• Οι Απαρχές της Χριστιανικής Γραμματείας (1^ος αι.)
• Η Πρώιμη Χριστιανική Γραμματεία (2^ος-3^ος αι.)
• Η Συστηματική Ανάπτυξη της Χριστιανικής Γραμματείας (4^ος-8^ος αι.)
• Η Εποχή των Συμπιλημάτων, των Ανθολογίων και της Ερμηνείας της Παράδοσης (8^ος-15^ος αι.)

3.- Τα Είδη της Χριστιανικής Γραμματείας

• Επιστολές
• Ομιλίες
• Δογματικά Κείμενα
• Λειτουργικά Κείμενα
• Ποιήματα
• Εκκλησιαστικές Διατάξεις
• Ερμηνευτική Γραμματεία
• Ιστοριογραφία
• Αγιολογικά κείμενα – Βίοι αγίων – Διηγήσεις θαυμάτων
• Πραγματείες

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β’

Αποστολικοί Πατέρες, Εκκλησιαστικές Διατάξεις και Απολογητές

I.- Ο Όρος Πατήρ της Εκκλησίας

II.- Αποστολικοί Πατέρες

• Ιγνάτιος Θεοφόρος
• Κλήμης Ρώμης
• Επιστολή Βαρνάβα

III.- Εκκλησιαστικές Διατάξεις

• Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων

IV.- Απολογητές

• Κοδράτος
• Αριστείδης ο Αθηναίος
• Αρίστων Πελλαίος
• Αθηναγόρας
• Θεόφιλος Αντιοχείας
• Επιστολή προς Διόγνητον

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ’

Η Γέννηση των Αιρέσεων και οι δύο μεγάλοι Αλεξανδρείς

I.- Κλήμης ο Αλεξανδρεύς

II.- Ωριγένης

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ’

Τα Εσωτερικά Προβλήματα της Εκκλησίας τον 4^ο Αιώνα

I.- Το Ρωμαϊκό Κράτος και η Χριστιανική Εκκλησία

• Ο Βίος του Μ. Κωνσταντίνου και το Πρότυπο του Χριστιανού Ρωμαίου αυτοκράτορα

II.- Η Συνάντηση των Ιουδαϊκών και Φιλοσοφικών Αντιλήψεων στην Επεξεργασία και Διατύπωση των Βασικών Χριστιανικών Αρχών Πίστης

III.- Η Ρεαλιστική Αποδοχή της Εθνικής Κλασικής Παράδοσης από την Εκκλησία

IV.- Η Διοικητική Οργάνωση της Εκκλησίας και η Ανάπτυξη του Μοναχισμού

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε’

Πατέρες και Συγγραφείς του 4^ου Αιώνα

I.- Μέγας Αθανάσιος

II.- Οι Καππαδόκες Θεολόγοι

• Μέγας Βασίλειος
• Γρηγόριος ο Θεολόγος
• Γρηγόριος Νύσσης

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ’

Οι Ερμηνευτικές Παραδόσεις Αντιοχείας και Αλεξανδρείας και η Διάσπαση της Εκκλησίας τον 5^ο Αιώνα

I.- Αντιοχειανοί Συγγραφείς

• Διόδωρος Ταρσού
• Ιωάννης ο Χρυσόστομος
• Θεόδωρος Μομψουεστίας
• Νεστόριος Κωνσταντινουπόλεως
• Θεοδώρητος Κύρου

II.- Αλεξανδρινοί Συγγραφείς

• Απολινάριος Λαοδικείας
• Δίδυμος ο Τυφλός
• Κύριλλος Αλεξανδρείας

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ’

Τα Συγγράμματα του «Διονυσίου Αρεοπαγίτου» και η Μετάβαση στον 6^ο Αιώνα

I.- Το Φιλοσοφικό και Θεολογικό Πλαίσιο Συγγραφής τους

II.- Η Ταυτότητα του Συγγραφέα και τα Συγγράμματά του

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η’

Η Κυριαρχία της Παράδοσης και το Πρόβλημα της Ερμηνευτικής της Προσέγγισης τον 6^ο και τον 7^ο Αιώνα

I.- Ο Ιουστινιανός και η Εποχή του

II.- Λεόντιος ο Βυζάντιος

III.- Ιωάννης Σιναΐτης

IV.- Μάξιμος Ομολογητής

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ’

Η Περίοδος της Εικονομαχίας και η Γραμματεία του 8^ου Αιώνα

I.- Ιωάννης Δαμασκηνός

II.- Ανδρέας Κρήτης

III.- Θεόδωρος Στουδίτης

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι’

Οι Ανθρωπιστικές Τάσεις και η Ένταση μεταξύ Ανατολής και Δύσης στη Γραμματεία από τον 9^ο έως τον 11^ο Αιώνα

I.- Φώτιος Α’ Κωνσταντινουπόλεως ο Μέγας

II.- Συμεών ο Νέος Θεολόγος

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ’

Η Διάσπαση του Χριστιανικού Κόσμου στη Βυζαντινή Γραμματεία

I.- Τα Αίτια και ο Χαρακτήρας του Σχίσματος

II.- Το Filioque και το Πρωτείο Εξουσίας

III.- Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας

IV.- Οι Διάλογοι και τα Αποτελέσματά τους

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ’

Η Εκκλησιαστική Γραμματεία κατά την Περίοδο των Κομνηνών και των Παλαιολόγων

Οι Εκκλησιαστικοί Συγγραφείς και Θεολόγοι του 11^ου, 12^ου και 13^ου αιώνα

I.- Νικήτας Στηθάτος

II.- Ιωάννης Μαυρόπουλος

III.- Μιχαήλ Ψελλός

IV.- Ιωάννης Ιταλός

V.- Ευστάθιος Θεσσαλονίκης

VI.- Ιωάννης Φουρνής

VII.- Ευστράτιος Νικαίας

VIII.- Ευθύμιος Ζιγαβηνός (Ζυγαδηνός)

IX.- Ιωάννης Ζωναράς

X.- Θεόδωρος Βαλσαμών

XI.- Γερμανός Β’ Κωνσταντινουπόλεως

XII.- Νικηφόρος Βλεμμύδης

XIII.- Ιωάννης ΙΑ’ Κωνσταντινουπόλεως, ο Βέκκος

XIV.- Γρηγόριος Β’ Κωνσταντινουπόλεως, ο Κύπριος

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ’

Οι Ησυχαστές Θεολόγοι και Συγγραφείς

I.- Ο Ησυχασμός και τα Πνευματικά Ρεύματα του 13^ου και 14^ου Αιώνα

II.- Το Ιστορικό Πλαίσιο της Θεολογικής Αντιπαράθεσης

III.- Οι Αντίπαλες Εκκλησιαστικές Παρατάξεις

IV.- Οι Συγγραφείς και Πατέρες του Ησυχασμού

• Νικηφόρος Ησυχαστής
• Θεόληπτος Φιλαδελφείας
• Γρηγόριος Σιναΐτης
• Ισίδωρος Α’ Κωνσταντινουπόλεως, ο Βουχειράς
• Κάλλιστος Α’ Κωνσταντινουπόλεως
• Γρηγόριος Παλαμάς
• Φιλόθεος Κωνσταντινουπόλεως, ο Κόκκινος
• Θεοφάνης Νικαίας
• Νείλος Καβάσιλας
• Νικόλαος Καβάσιλας

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ’

Η Παγίωση της Γραμματείας των Ανθολογίων και της Ερμηνευτικής Προσέγγισης της Πατερικής Παράδοσης κατά τον 15^ο Αιώνα

I.- Μακάριος Μακρής

II.- Ιωσήφ Βρυέννιος

III.- Μάρκος Εφέσου ο Ευγενικός

IV.- Γεννάδιος Β’ Κωνσταντινουπόλεως, ο Σχολάριος

V.- Βησσαρίων Νικαίας

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’

Η Θεολογική Παραγωγή της Ανατολής μετά την Άλωση

I.- Μάξιμος ο Γραικός

II.- Ιερεμίας Β’ Κωνσταντινουπόλεως, ο Τρανός

III.- Γεώργιος Κορέσσιος

IV.- Κύριλλος Α’ Κωνσταντινουπόλεως, ο Λούκαρις

V.- Λέων Αλλάτιος

VI.- Δοσίθεος Β’ Ιεροσολύμων

VII.- Αλέξανδρος και Νικόλαος Μαυροκορδάτος

VIII.- Αθανάσιος ο Πάριος

IX.- Παΐσιος Βελιτσκόφσκυ

X.- Νικόδημος ο Αγιορείτης

XI.- Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων

XII.- Θεόκλητος Φαρμακίδης

 

Β’ ΜΕΡΟΣ

 

Η ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΉ ΣΤΟΥΣ ΠΡΩΙΜΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕΣΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

Εισαγωγή

1.- Από την Ερμηνεία των Γραφών στην Ερμηνεία της Πατερικής Γραμματείας

2.- Μέγας Αθανάσιος, Διονύσιος Αλεξανδρείας και Άρειος

3.- Η Ερμηνεία της Παράδοσης τον 6^ο Αιώνα

4.- Η Συμπιληματική Γραμματεία και η Ερμηνεία της προγενέστερης Πατερικής Παράδοσης

5.- Ο Μάξιμος Ομολογητής και η Ανασκευή των Ερμηνευτικών Προτάσεων του Μονοφυσιτισμού

6.- Ιωάννης Δαμασκηνός και Μέγας Φώτιος, Η Σύνοψη των Κριτηρίων Προσέγγισης της Πατερικής Παράδοσης

• Ιωάννης Δαμασκηνός
• Ο Μ. Φώτιος και η Λατινική Πατερική Γραμματεία

Επίμετρον

 

Γ’ ΜΕΡΟΣ

 

Η ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΥΣΤΕΡΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

1.- Κριτήρια Αποδοχής της Πατερικής Γραμματείας στους Διαλόγους Ορθοδόξων και Λατίνων μετά το Σχίσμα

• Νικήτας Νικομηδείας και Άνσελμος του Havelberg
• Ο Άγνωστος Συγγραφέας των Αρχών του 13^ου Αιώνα (Ιωάννης Καματηρός;)

2.- Η Ερμηνευτική Προσέγγιση της Πατερικής Γραμματείας τον 13^ο Αιώνα

• Η Θεολογική Γραμματεία του 13^ου αιώνα
• Νικηφόρος Βλεμμύδης
• Η σύνοδος του Νυμφαίου
• Η περί της Συνόδου του Νυμφαίου γραμματεία
• Ο Τόμος της Συνόδου του 1273
• Νικόλαος Κότρωνος
• Ιωάννης Βέκκος

3.- Η Πατερική Παράδοση στο Έργο των Αντιρρητικών και Ησυχαστών Πατέρων και Συγγραφέων του 14^ου Αιώνα

• Ο Γρηγόριος Παλαμάς και η Ερμηνευτική Προσέγγιση της Πατερικής Παράδοσης
• Ο Νείλος Καβάσιλας και η Συστηματοποίηση των Κριτηρίων Ερμηνείας στην Αντιρρητική κατά Λατίνων Γραμματεία

4.- Η Ερμηνεία της Δυτικής Πατερικής Γραμματείας στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Παράδοση

• Ο Ιερός Αυγουστίνος στην Ύστερη Βυζαντινή Γραμματεία
• Ο Ιερός Αυγουστίνος και η Χρήση του στη Μεταβυζαντινή Γραμματεία
• Η Περίπτωση του Αγίου Αμβροσίου, Επισκόπου Μεδιολάνων
• Η Περίπτωση του Πάπα Ρώμης Αγίου Λέοντος